Henry Purcell żył do
1695 roku, ledwie 36 lat. Alfonso Ferrabosco II zmarł w 1628, a data jego narodzin
nie jest pewna, choć zapewne umarł bardziej zaawansowany w latach niż Henry.
Nie wiem co tak
osobliwego jest w muzyce dawnych mistrzów, ale to chyba coś pokrewnego wieczystemu
blaskowi, który przebija niekiedy z dawnych obrazów. Może to kwestia używania szlachetnych
technik - tak widział to Chirico. A może właściwej niegdysiejszym czasom
duchowości. Niewykluczone też, że dawnym artystom dostępne były takie warstwy psychiki
i rzeczywistości, których my już dziś nie dostrzegamy. Śpimy bowiem o wiele
krócej niż nasi antenaci, rówieśni Henremu czy Alfonsowi. Na jawie zaś uwagę
naszą absorbują inne bodźce niż powiedzmy niuanse słonecznego oświetlenia.
Skądkolwiek to coś w
dawnej muzyce się wzięło, i jakkolwiek bywa nieuchwytne, ma jednak dziwną i
przenikliwą moc. Jednym z moich ważnych młodzieńczych doświadczeń było wsłuchanie
się pewnego popołudnia w jedną z Bachowskich kantat. Miałem wrażenie, że z jej dźwięków
wyłania się jakaś pozaczasowość, a w mojej wyobraźni zaczęły pojawiać się obrazy
mitycznej, wieczystej krainy. Jak na starych rycinach - oświetlonej pięknym,
złotym światłem. Byłem wówczas już po lekturze Hessego i może za jego sprawą
pojawiły się takie właśnie wyobrażenia.
„W dawnych czasach
malarze przedstawiali „Obcowanie Świętych” na tle złotego nieba – mówiła
Hermiona do Harrego Hallera – promiennie, pięknie i spokojnie… Jest ono właśnie
tym, co przedtem nazwałam wiecznością. Jest królestwem poza granicami czasu i
pozoru. My tam przynależymy, tam jest nasza ojczyzna, tam podąża nasze serce,
wilku stepowy, i dlatego tęsknimy za śmiercią”. Jest w tych zdaniach jakaś
niezdrowa, lecz mimo wszystko pociągająca, egzaltacja: „Ach, Harry, musimy po
omacku brnąć przez tyle błota i absurdu, aby dostać się do domu! Nie mamy
nikogo, kto by nas prowadził, naszym jedynym przewodnikiem jest nostalgia.
Ostatnie słowa wymówiła
znów delikatnym szeptem, w pokoju zapanowała cisza, słońce miało się ku
zachodowi i rozświetlało błyskami złote napisy na grzbietach książek w
bibliotece”.
Przypomniałem sobie te
fragmenty, słuchając nowej płyty Rogińskiego. I niekoniecznie dlatego, że ona
też stanowi, w pewnym sensie, taki dialog Harrego z Hermioną - Raphaela z Olgą.
Bardziej chodziło mi o muzyczno-metafizyczne wyobrażenia Hallera, jak to: „...wydawało
mi się, że wszędzie w tej muzyce błyszczy owa chłodna, gwiezdna jasność, drga
czystość eteru. I rzeczywiście, ta muzyka była jakby zamrożonym w przestrzeń
czasem, a nad nią unosiła się w bezkres nadludzka wesołość, wieczny, boski
śmiech”.
Czuję, że nad „…plays
Henry Purcell” także zawisły zaświaty. Ukrył się za to element dotykalny,
doczesny, pachnący - tak wyraźny jeszcze na płycie Żywizny, gdzie las i
człowiek. Zaświaty zawisły, ale na szczęście nie aż tak kosmicznie jak u
Hessego, raczej jak chmurne niebo ponad wodą. Barokowe kompozycje wypływają bowiem z rąk
Raphaela wolno, a i potem toczą się z pewnym pociągającym bezwładem. Olga
Mysłowska dodaje im dostojności, ale zachowuje to Charonowe tempo
oraz dojmującą aurę. Klawisze wypełniają przestrzeń w górę, aż po nieboskłon,
nadając jej przy tym wilgotny charakter. A ich brzmienie jest tak organiczne, że aż
eteryczne. Czasem trudno dostrzec linię horyzontu i nie zawsze wiadomo czy
jesteśmy już tam, w zaświatach, czy jeszcze tu.
(Dodam na marginesie,
że pierwszy na płycie utwór przywiódł mi na myśl „Cirrus Minor” Pink Floyd,
może najbardziej powietrzny utwór jaki dotąd znałem).
Zakrzywienia w tej muzyce
skojarzyły mi się ze zniekształceniami obrazu, które powstają gdy patrzymy poprzez
szklane naczynie z wodą, albo też przez jej powierzchnię. Może tak właśnie
spogląda ktoś, o kim opowiada ta płyta? Patrzy w górę, rozciągnięty horyzontalnie.
Jak utopiec na piaszczystym dnie rzeki, w którą wsączają się wody Acherontu, albo
Ofelia, której woda zapomnienia zalewa oczy.
Przyznam jednak, że pierwszym
literackim odniesieniem, jakie przyszło mi do głowy podczas słuchania, była „Gra
szklanych paciorków” Hessego. Tytułowa gra polega przecież w dużym stopniu na
dogłębnym badaniu pewnych wątków kulturowych, na szukaniu relacji między bardzo
różnymi sferami życia i odległymi światami. Muzyka, znajomość zasad kompozycji
różnych epok, odgrywa w niej naczelną rolę. Gra ta nie jest możliwa bez pełnego
zaangażowania, dlatego jej adepci żyją w odosobnieniu, tworząc swoisty zakon. Nie
ma ona zastosowania praktycznego, a równocześnie jest jakąś szczytową formą
kultury. Daje przy tym grającym i obserwatorom metafizyczny dreszcz, różny jednak
od tego, o którym Harry Haller mówił z Hermioną. W końcu to gra. Niewykluczone,
że Magister Ludi Józef Knecht byłby
zadowolony z tego co robi Raphael Rogiński. A patrzenie przez szklane paciorki
też zmienia widzenie świata, może ułatwiać dostrzeganie jego osobliwych i
ukrytych wymiarów.
Ale wróćmy jeszcze do
wody. Josif Brodski w rozmowie z Sałomonem Wołkowem mówił, że tym co
najbardziej zdumiewa go w Wenecji, jest właśnie woda:
„Przecież woda (…) to
forma stężonego czasu. Na wzór Księgi – tej przez duże „K” – powracają słowa: „…a
Duch Boży unaszał się nad wodami”. Skoro więc unosił się nad wodami, to się w
nich odbijał. Jako, rzecz jasna, Czas – nieprawdaż? Czy Geniusz Czasu lub jego
Duch. A odbity w wodzie, prędzej czy później udzielał się H2O. By tak rzec, w
odzwierciedleniu. Zechciej wspomnieć wszystkie te zmarszczki na wodzie,
sfałdowania i fale, ów rytm… Zwłaszcza gdy woda ma odcień szarawy, czyli ten,
jaki sądząc ze wszystkiego winien mieć czas. O ile można wyobrazić sobie czas,
to najściślej pod postacią wody. Stąd idea, że z wód wyłoniła się
Afrodyta-Wenus: przyszła na świat z głębi czasu, czyli z wody”.
„I wszystko to dzieje
się w Wenecji?” – dopytuje Wołkow.
Ależ nie tylko tam!
„…plays
Henry Purcell” mówi przecież o tym samym. O wieczystym rytmie zmarszczek na
wodzie, widzianych z góry, albo spod powierzchni. O kobiecie, która wyłania się
z fal, albo w nich tonie. O narodzinach, śmierci i łodzi Charona. O tym co na dole i na górze. O czasie i nostalgii
za tym, co nie przemija. O wpatrywaniu się w chmury, czym najlepiej się
zajmować leżąc na łące, łodzi lub w samej wodzie. Nawet, gdy zaczyna padać.
Krople wody są przecież jak szklane paciorki.
WZ
Cytaty z książek:
Hermann Hesse, Wilk
Stepowy, Wrocław 1992, s. 199 i 201 (proponuję nie mylić Harrego Hallera z Potterem,
mimo obecności Hermiony).
Sałomon Wołkow, Świat
poety. Rozmowy z Josifem Brodskim, Warszawa 2001, s. 210.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz